ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος στις 24 Αυγούστου , γιορτή του Αγίου , μετά το τέλος της λειτουργίας όλοι όσοι βρεθήκαμε στην εκκλησία ακολουθήσαμε την ιερή εικόνα του Αγίου Κοσμά μέχρι το εκκλησάκι του που βρίσκεται στο Μικρό Μαχαλά, δίπλα από την αστυνομία. Αρκετοί ήταν οι πιστοί που συνόδεψαν την εικόνα του Αγίου. Το εκκλησάκι είχε την τιμητική του . Οι γυναίκες της γειτονιάς φρόντισαν για τον ευπρεπισμό του.
Όλοι μας γνωρίζουμε ότι ο Άγιος Κοσμάς επισκέφτηκε το χωριό μας κατά τις τρεις περιοδείες του που έκανε στην Ήπειρο. Σαν πρωταρχικό ζήτημα έβαζε την εκπαίδευση της νέας γενιάς, γιατί θεωρούσε τη μόρφωσή της, σαν το πρώτο θεμέλιο της αναγέννησης. Γι’ αυτό σαν κατακλείδα όλων του των λόγων κι όλων των προσπαθειών είχε πάντοτε στα χείλη του την προτροπή της ίδρυσης σχολείων απ’ όπου κι αν περνούσε. Το ίδιο έκανε και στη Ζίτσα όταν για πρώτη φορά πέρασε το 1764, όπου δίδαξε στο χωράφι που είναι σήμερα το εικόνισμά του. Στο τέλος της δε της διδασκαλίας του έκανε έρανο και παρακίνησε τις γυναίκες να ξηλώσουν τα φλωριά από τα φέσι που φορούσαν στα κεφάλια τους και να τα προσφέρουν για να ιδρυθεί σχολείο στη Ζίτσα. Όπως διέσωσε η παράδοση υπήρξε μεγάλη προθυμία και με το ποσό που συγκεντρώθηκε χτίστηκε το σχολείο, το οποίο οι κάτοικοι ονόμαζαν «Δασκαλειό».

Απόσπασμα από το βιβλίο της Αμαλίας Παπασταύρου 1895

Ο Άγιος Κοσμάς κήρυξ τότε του θείου λόγου ανά την Ελλάδα άπασαν διέτριβε τότε εις την Ήπειρον. Ούτος προείπε το μέλλον του Αλή και το μεγαλείον και την δύναμιν εις ό ήθελε φθάσει και επέσυρε το σέβας και την υπόληψιν αυτού. Τούτο ήτο αρκετόν δια τον απόστολον τούτον να περιέρχεται ελευθέρως τας κώμας και τα χωρία και να κηρύττει συγχρόνως τον λόγον του θεού και του έθνους. Η Ζίτσα ήτο το προσφιλέστατον αυτού ενδιαίτημα και πολλάκις επεσκέφθει αυτήν και δεικνύονται ακόμη οι θέσεις (αγρός κατωφερής έξωθεν του χωρίου εις τον μικρόν Μαχαλάν εις ον η ευσέβεια των κατοίκων απέδιδε μεγάλην ευφορίαν καλείται και σήμερον το χωράφι του Αγίου Κοσμά) όπου ο λαός της Ζίτσης και των πέριξ χωρίων συνηθρίζοντο κατά τας μεγάλας εορτάς να ακούσει τα θεία λόγια. Παρώτρυνε το πλήθος εις τα γράμματα, διότι μόνον δι΄ αυτών ηδύναντο να γίνουν καλοί χριστιανοί. Ύστερον δε δια λέξεων ακατανοήτων εις τους πολλούς, ο χριστιανός Κάλχας προέλεγε την μέλλουσαν του Γένους ανάστασιν και ειδοποίει τα δεινά και τας μελλούσας καταστροφάς τας οποίας μαρτυρικώς πρέπει να υποφέρωσι, διότι αύται θα είναι ο προάγγελος της μελλούσης του γένους αναστάσεως και προφητεύων τρόπον τινά, εδείκνυε την απέναντι υψουμένην Σιούτισταν και μονολογών έλεγεν «Ω ευλογημένον όρος! πόσας ψυχάς γυναικοπαίδων θα σώσεις όταν έλθουν οι χαλεποί χρόνοι!» Εκήρυττε την αγάπην εις πάντας επ’ ονόματι του Χριστού και του έθνους.

Καλόγηρος αυτός ων εκ του Αγίου όρους ενδιέτριβεν ως επί το πλείστον εν ταις Μοναίς και μάλιστα την του Προφ. Ηλιού ηγουμενεύοντος τότε του Ζαχαρίου, ανδρός εγγραμμάτου και μεμυημένου εις τα της Φιλικής. Ο Ζαχαρίας εν Ιωαννίνοις εις το Μετόχιόν του ευρισκόμενος εγένετο ανάρπαστος την ημέραν του Ευαγγελισμού και ωδηγήθει αμέσως εις την κρεμάλαν άνευ ουδεμιάς εξετάσεως. Έκτοτε έμεινε το δίστιχον εν Ιωαννίνοις «Ψάρια χέλια στο νταβά κρέμασαν τον Ζαχαριά». Εις δε την Ζίτσαν την πατρίδα του μετά περισσοτέρου πόνου έψαλαν το: Άει, άει. Άει, τον πήρανε και πάει. Κι από τα ψάρια πούστειλε, δεν πρόφτασε να φάει.

Εν Ζίτση και μόνον εν Ζίτση εις την εκκλησίαν του Αγίου Νικολάου ευρίσκεται ανηρτημένη η εικών του οσίου, η όπως πιστεύουσι, Αγίου Κοσμά και είναι ημέρα καθιερωμένη εις την μνήμην του και ιδιαιτέρα αναγιγνώσκεται ακολουθία. Ήτον ο όσιος Κοσμάς Ακαρνάν και μεγάλος έμαθε γράμματα παρά τινι καλογήρω, είτα επορεύθει εις το Άγιον όρος και εμαθήτευσεν εις την Αθωνιάδα Σχολήν, κατόπιν έμεινεν ολίγον καιρόν εις Αγίαν Λαύραν και εκείθεν εις την Μονήν του Φιλοθέου, όπου και εκάρει Μοναχός.