ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΤΗΣ ΖΙΤΣΑΣ
1.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΙΕΡΕΜΙΑΣ Ο Α΄
Ο Ιερεμίας Α΄ υπήρξε Οικουμενικός Πατριάρχης από το 1522 ως
το 1546, με μία διακοπή κατά τα έτη 1524-1525.
Καταγόταν από τη Ζίτσα της Ηπείρου και εξελέγη Μητροπολίτης
Σόφιας προ του 1513.
Είχε περιορισμένη μόρφωση, αλλά ήταν πολύ δημοφιλής και είχε
μεγάλες διοικητικές ικανότητες.
Εξελέγη από την Ιερά Σύνοδο Οικουμενικός Πατριάρχης με την
στήριξη του άρχοντα Κωνσταντίνου Κουνούπη στις 31 Δεκεμβρίου του 1522,
καταβάλλοντας ως δώρο στον Σουλτάνο 500 νομίσματα φραγκικής κοπής και 3.500
φλουριά ως ετήσια οφειλή.
Περί τον Απρίλιο ή Μάιο του 1524, και ενώ βρισκόταν σε
περιοδεία στην Κύπρο, Αίγυπτο, Παλαιστίνη και το όρος Σινά, ανέβηκε
αντικανονικά στον Θρόνο ο Σωζοπόλεως Ιωαννίκιος.
Με τη βοήθεια των Πατριαρχών Αντιοχείας και Αλεξανδρείας, ο
Ιερεμίας κατόρθωσε να ανατρέψει την πραξικοπηματική εκλογή και ο Ιωαννίκιος
καθαιρέθηκε από δύο Συνόδους, μία στα Ιεροσόλυμα και μία στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Ιερεμίας αποκαταστάθηκε επισήμως στις 24 Σεπτεμβρίου 1525
με βεράτιο του Σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ και έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τον
κλήρο και τον λαό της Κωνσταντινούπολης, αποκτώντας στο εξής μεγάλη επιρροή.
Επί των ημερών του (1536), το πρώην Κελί Σταυρονικήτα, το
οποίο ανήκε από το 1287 στην Μονή Κουτλουμουσίου και στη συνέχεια, ως το 1533,
στην Μονή Φιλοθέου, εκχωρήθηκε σε αυτόν από την Ιερά Κοινότητα[12] και
αναβιβάστηκε σε Μονή Σταυρονικήτα, γινόμενη έτσι η εικοστή μονή του Αγίου
Όρους.
Κατόπιν προσκλήσεως της Ιεράς Κοινότητος, ο Πατριάρχης
Ιερεμίας ενεπλάκη προσωπικά στην ανοικοδόμηση της Μονής, της οποίας αναδείχτηκε
ευεργέτης και την οποία ανακήρυξε σταυροπηγιακή το 1544.
Κατά τη διάρκεια της Πατριαρχίας του κατάφερε να σώσει
πολλές εκκλησίες, οι οποίες απειλούνταν να κατεδαφιστούν από τους Τούρκους,
χρησιμοποιώντας το επιχείρημα ότι η Πόλη παραδόθηκε και δεν αλώθηκε.
Επίσης, το 1537 πέτυχε την έκδοση διατάγματος του Σουλτάνου
Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, με το οποίο σταματούσε η μετατροπή εκκλησιών της
Κωνσταντινούπολης σε τζαμιά, απόφαση που όμως δεν επιβεβαιώθηκε από τους
διαδόχους του.
Φαίνεται ότι επί της Πατριαρχίας του καθιερώθηκε το εμβατοίκιον,
δηλαδή να δίνουν οι αρχιερείς, με την εκλογή τους, χρηματικό δώρο στο
Πατριαρχείο για την οικονομική του στήριξη.
Τον Οκτώβριο του 1538 δώρισε μέρος της περιουσίας του στο
Πατριαρχείο.
Πατριάρχευσε μέχρι το 1546, οπότε ασθένησε. Παραιτήθηκε από
τον Θρόνο, εκάρη μεγαλόσχημος μοναχός με το όνομα Ιωάννης και πέθανε στην
Βράτσα της επαρχίας Τυρνόβου στη Βλαχία, στις 13 Ιανουαρίου 1546.
Υ/Γ: Ο Ιερεμίας
υπήρξε ένας από τους μακροβιότερους Πατριάρχες στην ιστορία του Οικουμενικού
Πατριαρχείου μετά την Άλωση. Η πατριαρχία του διήρκεσε εικοσιτέσσερις χρόνους
(1522-1546), αν εξαιρέσουμε μια μικρή διακοπή της, εξαιτίας της παρείσφρησης
του Ιωαννικίου Σωζοπόλεως στον πατριαρχικό θρόνο (1524). Αναλαμβάνοντας το
δύσκολο έργο της αποτίμησης της προσφοράς του, λάβαμε υπόψη μας τα στοιχεία που
συνέθεταν το χαρακτήρα του, καθώς και τις διάφορες συγκυρίες της εποχής στην
οποία έζησε και έδρασε. Από τη μελέτη του βίου και του έργου του γενικότερα,
προκύπτει ότι, στα χρόνια του Ιερεμία Α', το Οικουμενικό πατριαρχείο υπογράμμισε
παντοειδώς την παρουσία του ως ο απόλυτος συνδετικός κρίκος μεταξύ των
ορθοδόξων, του millet των Ρωμηών. Στα χρόνια του, το Οικουμενικό Πατριαρχείο
δεν κατείχε διακοσμητικό ρόλο στη ζωή των υπόδουλων ραγιάδων, αλλά, αντίθετα,
πραγμάτωσε την εθναρχική του προοπτική. Ο Ιερεμίας Α' ήταν ο πατριάρχης που
στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων.
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΙΕΡΕΜΙΑΣ Α’ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΛΕΩΣ – Ο
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ , του Μιχαήλ
Ιω.-Μακ. Στρουμπάκη ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΑΝΑΡΙΟΝ)
3.
ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ
Υπήρξε διευθυντής του Γυμνασίου
της Βοσκόπολης (1700). Συνέγραψε διδακτικά βιβλία
4.
ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ
Έγραψε παροιμιαστήριο των
Ηπειρωτών
5.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΕΤΣΗΣ
(1825-
1898)
Καθηγητής της φιλοσοφίας στην
Αθήνα. Έγραφε σε φιλολογικά περιοδικά για εκπαιδευτικά ζητήματα.
Φημίζονταν για την ευρυμάθειά του. Ο αείμνηστος Βασ. Μυστακίδης , διάσημος καθηγητής της Μεγάλης του Γένους Σχολής τον
αποκαλούσε «μουσικολογιώτατον».
6.
ΜΙΧΑΗΛ ΧΡΥΣΟΧΟΟΣ
Μιχαήλ Χρυσοχόος, ο Ζιτσαίος
πρωτοπόρος της εθνικής χαρτογραφίας
Η δημοσίευση αποτελεί συνεπτυγμένη μορφή της ομιλίας του
κ. Απόστολου Ν. Κατσίκη , ομ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων στα εγκαίνια της
έκθεσης χαρτών του Μ. Χρυσοχόου στη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη, στις 10 Φεβρουαρίου
2018, στο πλαίσιο των εορτασμών απελευθέρωσης της πόλης των Ιωαννίνων
Με τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1912-13, μεγάλα
και ζωτικής σημασίας τμήματα της χώρας μας ενσωματώθηκαν στο υπάρχον (τότε)
ελληνικό κράτος. Η ευτυχής αυτή κατάληξη υπήρξε βέβαια η επιβράβευση των αγώνων
και της στρατηγικής της συγκεκριμένης περιόδου. Αναλύοντας όμως διεξοδικότερα
τα γεγονότα -και σε βάθος χρόνου- αποδεικνύεται ότι συνιστά το αποτέλεσμα μιας
δυναμικής διαδικασίας που διήρκεσε δεκαετίες και στην ουσία αποτελεί εξέλιξη
και συνέχεια της επανάστασης του 1821. Υπενθυμίζω τα μετά την ίδρυση του
νεοελληνικού κράτους απελευθερωτικά κινήματα στην Κρήτη, Θεσσαλία, Ήπειρο και
Μακεδονία το 1841, 1854,1866, 1878 και 1896-97, που επιβεβαιώνουν τη συνεχή
προσπάθεια και τον διακαή πόθο των προγόνων μας για την απελευθέρωση του
υπόδουλου ελληνισμού.
Στη μακρά αυτή προετοιμασία πραγματοποίησης εθνικών
και πατριωτικών σκοπών και στόχων, σημαντικό ρόλο, εκτός από τους γνωστούς και
μνημονευόμενους συνήθως εστεμμένους, στρατιωτικούς, πολιτικούς, διπλωμάτες
κ.ά., έπαιξαν και πρόσωπα που πολλές φορές -λόγω συγκυριών- δεν έγιναν ευρέως
γνωστά, δεν «έμειναν στην Ιστορία», όπως συνηθίζουμε να λέμε, και, το
σπουδαιότερο, δεν τους αποδόθηκαν τα, ηθικού τουλάχιστον χαρακτήρα, δέοντα
εύσημα.
Στην κατηγορία αυτή θεωρώ ότι ανήκει και ο Μιχαήλ
Χρυσοχόος, συντοπίτης μας ηπειρώτης, Ζιτσαίος στην καταγωγή, ένας ιδιοφυής
άνθρωπος, άξιος επιστήμονας, χωρίς να κατέχει ακαδημαϊκούς τίτλους, με πολλές
ιδιότητες και ειδικότητες (γεωγράφος, ιστορικός, συγγραφέας), πρωτεργάτης και
πρωτοπόρος της εθνικής χαρτογραφίας, πρωτίστως όμως ένας ανιδιοτελής και
φλογερός πατριώτης.
Ο Μιχαήλ Χρυσοχόος γεννήθηκε στη Ζίτσα το 1834. Μάλιστα, προέβαλε την
καταγωγή του με υπερηφάνεια, γι’ αυτό και σε πολλά γραπτά ή και στους χάρτες
που έχει εκτυπώσει, προσθέτει μετά το επίθετο Χρυσοχόος και το εκ καταγωγής
προσδιοριστικό «Ζιτσαίος». Το επίθετο
με το οποίο τον γνωρίζουμε, δηλ. Χρυσοχόος, δεν ήταν το πατρογονικό του αλλά
προήλθε από την επαγγελματική ιδιότητα του παππού του, ο οποίος δούλευε το
ασήμι και το χρυσάφι υπήρξε δηλαδή «χρυσικός».
Ο Μιχαήλ, αφού φοίτησε στο σχολείο
της Ζίτσας μέχρι τα δέκα του χρόνια, στη συνέχεια έγινε υπάλληλος (υπηρέτης) σε
καφενείο και μπακάλικο στα Γιάννενα, όπως μας περιγράφει ο ίδιος στην
αυτοβιογραφία του. Στα 20 χρόνια του, αφού είχε ανδρωθεί, ο Μιχαήλ Χρυσοχόος
απέκτησε, θα λέγαμε και την «ιδιότητα του επαναστάτη». Εμφορούμενος από
πατριωτικά αισθήματα και ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής, συμμετέχει στα τοπικά
επαναστατικά κινήματα που ελάμβαναν τότε χώρα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας,
Κρήτη, Θεσσαλία, Ήπειρο, με αφορμή κυρίως τους πολέμους μεταξύ Οθωμανικής
Τουρκίας και Ρωσίας. Το 1854 πρέπει να έλαβε μέρος στην αποτυχημένη θεσσαλική
επανάσταση της χρονιάς εκείνης. Το αναφέρει η αδελφή του Αμαλία
Χρυσοχόου-Παπασταύρου σε κάποιο βιβλίο της και μάλιστα προσθέτει ότι έπαθε
κάποιο ατύχημα κατά τη διάρκεια της εξεγέρσεως του 1854 κατά των Τούρκων, χωρίς
όμως να το προσδιορίζει.
Το 1866-67, συνεχίζοντας την εθνική-πατριωτική
του δράση, τον βρίσκουμε στη Κρήτη να
συμμετέχει με άλλους Ηπειρώτες στην Κρητική επανάσταση, η οποία, όπως και τα
άλλα κινήματα της περιόδου αυτής, δεν είχε ευτυχή κατάληξη. Η συμμετοχή του
Χρυσοχόου στα απελευθερωτικά κινήματα της περιόδου 1854-1867, η αρνητική τους
έκβαση και γενικότερα το ιδεολογικό-πολιτικό-στρατιωτικό κλίμα της
συγκεκριμένης περιόδου, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τόσο στη διαμόρφωση της
«επιστημονικής» και επαγγελματικής του πορείας-σταδιοδρομίας, όσο και στη ζωή
του γενικότερα. Ο Μιχαήλ διέμενε από το 1873 στη Λάρισα κοντά στην αδελφή του
Αμαλία. Εδώ, στην τουρκοκρατούμενη ακόμη Θεσσαλία, ασχολήθηκε με μεταλλευτικές
εργασίες και εξορύξεις μαρμάρου στην περιοχή Χασάμπαλη, ΒΑ της Λάρισας.
Συγχρόνως εργαζόταν και ως φωτογράφος.
Η κύρια ενασχόλησή του, δηλαδή οι
λατομικές και μεταλλευτικές εργασίες, απαιτούσε γεωγραφικές και τοπογραφικές
γνώσεις, τις οποίες ο Χρυσοχόος απέκτησε
μελετώντας τα λιγοστά εγχειρίδια και χάρτες της εποχής. Η αγάπη του για τα
αντικείμενα της Γεωγραφίας- Τοπογραφίας, αλλά και της Ιστορίας, τον κατέστησαν
έναν ικανότατο, αυτοδίδακτο γεωγράφο και τοπογράφο. Στις ειδικότητες αυτές
προστέθηκε και αυτή του χαρτογράφου, δεξιότητα που στηρίχτηκε στις γνώσεις
φωτογραφίας που είχε αποκτήσει εργαζόμενος ως φωτογράφος.
Στη Λάρισα ασπάζεται τις
εθνικές-πατριωτικές ιδέες μιας μυστικής επαναστατικής κίνησης με το όνομα
«Αδελφότης και Άμυνα». Τα μέλη τής οργάνωσης, εκτός των άλλων, είχαν ως
αποστολή τη συλλογή πληροφοριών για την κατάσταση στα υπό την Οθωμανική Τουρκία
τμήματα της Ελλάδας, κυρίως Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία, με σκοπό την καλύτερη
προετοιμασία επόμενων απελευθερωτικών κινημάτων ή και στρατιωτικών
επιχειρήσεων. Το 1873 βρίσκουμε τον Χρυσοχόο να προσφέρει στην οργάνωση τις
υπηρεσίες του για τη συλλογή πληροφοριών και τις επιστημονικές του γνώσεις για
τη δημιουργία αξιόπιστων χαρτών. Γνωρίζουμε ότι του ανατέθηκε από τον
Κωνσταντίνο Ισχόμαχο, έναν νέο και ζωηρό
αξιωματικό, όπως τον περιγράφει ο Χρυσοχόος, να ετοιμάσει τοπογραφικό χάρτη
της Λάρισας και της περιοχής.
Κατ’ αυτόν
τον τρόπον, όπως αφηγείται ο ίδιος ο Χρυσοχόος, το 1875, εξετέλεσα την
τοπογραφίαν, όλων των εν Θεσσαλία φρουρίων του Βόλου, του Δομοκού, των Φαρσάλων,
των Τρικάλων και της Λαρίσης, των στενών διαβάσεων και επικαίρων θέσεων και του
Πίνδου, όπου τα όρια Θεσσαλίας και Ηπείρου, του Σαρανταπόρου και των Τεμπών.
Αυτή ήταν η αρχή μιας μακράς πορείας
γεωγραφικών αναζητήσεων, τοπογραφικών μετρήσεων και χαρτογραφικών αποτυπώσεων,
σε Ήπειρο Θεσσαλία, Μακεδονία, τις οποίες ο Χρυσοχόος περπάτησε κυριολεκτικά
βήμα-βήμα, για να αποδώσει την κρατούσα κατάσταση τόσο από στρατιωτική όσο και
από εθνογραφική, ιστορική, κοινωνική, γλωσσική και θρησκευτική άποψη, με αξιοπιστία και ακρίβεια που ξεπερνούσε
τους αντίστοιχους χάρτες που σχεδίαζαν οι υπηρεσίες του Στρατού.
Στην Ελλάδα του β΄ µισού του 19ου
αι., η παραγωγή χαρτών που προέρχονταν άµεσα από αποτυπώσεις επί του εδάφους
ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Οι χαρτογραφήσεις αυτές γίνονταν από ξένα
συνεργεία και τις περισσότερες φορές αντανακλούσαν τις απόψεις των κυβερνήσεων
των ξένων δυνάμεων, όπως της Γερμανίας, Αυστρίας, Ρωσίας, Αγγλίας, Γαλλίας.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι
χάρτες του Χρυσοχόου αποκτούν ιδιαίτερη, εθνική θα έλεγα σημασία, διότι
αξιοποιήθηκαν κατά τις ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις, για την παραχώρηση
στην Ελλάδα θεσσαλικών και ηπειρωτικών εδαφών, οι οποίες άρχισαν στις 25
Ιανουαρίου 1879 µε τη Διάσκεψη της Πρέβεζας, ήταν ιδιαίτερα επίπονες, και έληξαν
με την τελική υπογραφή της συνθήκης στις 20 Ιουνίου 1881. Εδώ ο Χρυσοχόος θα
παίξει σημαίνοντα ρόλο, όχι μόνο μέσω του χαρτογραφικού του έργου, αλλά και σε
προσωπικό επίπεδο. Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου τον αποστέλλει στην Ήπειρο, ως
γνώστη της περιοχής, για να υποστηρίξει τις θέσεις της Ελλάδας, όσον αφορά τη
χάραξη των νέων συνόρων. Ο Χρυσοχόος, αξιοποιώντας τις χαρτογραφήσεις του και
την εθνολογική σύνθεση της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, με βάση το ιστορικής
σηµασίας έργο του, του 1879, για τη γεωγραφία του Πηνειού και του Θυάµιδος
(Καλαµά), προτείνει την ενσωμάτωση ολόκληρης της Θεσσαλίας και των περιοχών της
Ηπείρου νότια του Θυάμιδος, συμπεριλαμβανομένων των Ιωαννίνων. Οι Τούρκοι
επίτροποι, χωρίς σχετικούς χάρτες και βλέποντας τα ισχυρά επιχειρήματα του Χρυσοχόου,
βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση και ζήτησαν την απομάκρυνσή του από τις
διαπραγματεύσεις υποστηρίζοντας επί λέξει: εάν
δεν απομακρυνθεί ο Χρυσοχόος θα διακοπούν οι εργασίες, διότι αυτός
περιήλθεν την χώραν μας, εισήλθεν εις όλα τα φρούρια, κατέστρωσε στρατιωτικόν
χάρτην και είναι δι’ ημάς ένας επικίνδυνος κατάσκοπος!
Η φράση αυτή, δια χειλέων των
εκπροσώπων της Τουρκίας, νομίζω είναι η πλέον επίσημη και μεγαλύτερη αναγνώριση
του εθνικού- πατριωτικού έργου και της προσφοράς του Χρυσοχόου στην πατρίδα
μας!
Δυστυχώς, οι ελληνικές θέσεις δεν
έγιναν δεκτές και οι διαβουλεύσεις μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του 1881. Τα τελικά αποτελέσματα της
διάσκεψης είναι λίγο-πολύ γνωστά: στο ελληνικό κράτος προσκυρώνεται η Θεσσαλία,
πλην της περιοχής Ελασσόνος και μόνο ένα μικρό τμήμα της Ηπείρου, αυτό
ανατολικά του Αράχθου (κυρίως περιοχή
της Άρτας).
και στη διάσκεψη της
Κωνσταντινούπολης ο Χρυσοχόος ήταν παρών, όχι δια της φυσικής παρουσίας του,
αλλά μέσω των χαρτών του: πάνω σε δικούς του χάρτες σχεδιάστηκε η οριοθετική
γραμμή των συνόρων Ελλάδας-Οθωμανικής Τουρκίας το 1881. Ο Χρυσοχόος έλαβε και
εδώ τα εύσημα για την αξιοπιστία των χαρτών του. Του τα απέδωσε προσωπικά ο
Πέτρος Βράιλας Αρμένης, εκ των διαπραγματευτών της ελληνικής κυβέρνησης: «μας έβγαλες ασπροπροσώπους, κ. Χρυσοχόε,
η εργασία σου εξετιμήθη πολύ και μόνον επί του χάρτου σου και της περιγραφής
εστήριξαν τις αποφάσεις των οι πρέσβεις. Οι Τούρκοι δεν είχον να παρουσιάσουν
τίποτε!»
Ο Χρυσοχόος, όπως και οι Πανέλληνες, ασφαλώς και πικράθηκε
για τη μη ενσωμάτωση της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ηπείρου, στο ελληνικό
κράτος και εν γένει τη μη ευόδωση των εθνικών επιδιώξεων
και οραμάτων. Ευτύχησε όμως να ζήσει ακόμη 40 χρόνια και να προλάβει να
αντικρύσει ελεύθερη την Ήπειρο (ένα τμήμα της τουλάχιστον) και τη Μακεδονία.
Στο διάστημα αυτό, όχι μόνο εργάστηκε αδιάκοπα στον χαρτογραφικό τομέα
διευρύνοντας το έργο και την προσφορά του, αλλά απεδείχθη και ικανότατος
συγγραφέας στον τομέα της Ιστορικής Γεωγραφίας.
Η δημιουργική του αυτή πορεία, που
απλώνεται σε πολλές δεκαετίες και διήρκεσε μέχρι το τέλος της ζωής του το 1921,
αποτυπώνεται σε δεκάδες χάρτες (48 για την ακρίβεια), γεωγραφικούς πίνακες και
μονογραφίες (70 τον αριθμό), όχι μόνον στρατιωτικού αλλά και εκπαιδευτικού
χαρακτήρα, ιστορικά έργα, και μεγάλο αριθμό άρθρων (110) σε διάφορες έγκριτες
εφημερίδες της εποχής.
Συμπερασματικά, σήμερα, κάνοντας μια
ποσοτική αλλά και ποιοτική αποτίμηση του έργου του Χρυσοχόου τόσο σε
χαρτογραφικό όσο και σε συγγραφικό επίπεδο, κυρίως όμως διαπιστώνοντας τη
χρήση-αξιοποίηση του χαρτογραφικού του έργου, συνειδητοποιούμε το μέγεθος της
συμβολής και της προσφοράς του στα στρατιωτικά, επιχειρησιακά αλλά και
διπλωματικά, εθνικά, επιστημονικά και εκπαιδευτικά δεδομένα και εξελίξεις της χώρα μας, σε περιόδους μάλιστα εξαιρετικά
κρίσιμες.
Το παρόν σημείωμα, στο οποίο προσπάθησα να σκιαγραφήσω
αδρά τον βίο και την πολιτεία ενός λίαν αξιόλογου συμπατριώτη μας του Μιχαήλ
Χρυσοχόου, συνιστά συνάμα μια μορφή επίκαιρης καταξίωσης των προσπαθειών και
αγώνων των προγενεστέρων ημών και επιστροφής, ως αντίδωρο, από εμάς τους
απογόνους και επιγόνους, μέρους του χρέους που δικαιωματικά τους οφείλεται.
7
ΑΜΑΛΙΑ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ – ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ
(1855-1932)
(Λόγια και συγγραφέας)
Αδελφή του Μιχαήλ Χρυσοχόου.
Γεννήθηκε στη Ζίτσα το 1855.Έλαβε τα πρώτα φώτα στα σχολεία της ιδιαίτερης
πατρίδας της και στη συνέχεια τελείωσε το Αρσάκειο. Εξάσκησε για λίγα χρόνια το
διδασκαλικό επάγγελμα, μέχρι το γάμο της με τον Ζιτσαίο φαρμακοποιό Κων/νος
Παπασταύρο, ανιψιό του μεγάλου ευεργέτη της Ζίτσας Δημητρίου
Παπασταύρου-Ζιτσαίου, οπότε και
εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Λάρισα . Είχε βαθειά
εγκυκλοπαιδική μόρφωση και
διακρίθηκε ως λόγια. Το 1895 έγραψε την ιστορική μελέτη για την ιδιαίτερη
πατρίδα της με τίτλο «Η Ζίτσα: Γεωγραφική και ιστορική περιγραφή της κωμοπόλεως
ταύτης της Ηπείρου». Αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής της. Ήταν ανεξάρτητη προσωπικότητα και μαζί με άλλες
μορφωμένες γυναίκες της Λάρισας αγωνίστηκε
για την προώθηση της γυναικείας
χειραφέτησης.
8.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ
(1860-1928)
Μηχανικός και Δασολόγος. Έμαθε τα
πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του Ζίτσα και συνέχισε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Ζωσιμαία Σχολή.
Ύστερα σπούδασε μηχανικός χωρίς να
εξασκήσει το επάγγελμα. Αργότερα με κρατική υποτροφία πήγε στη Γαλλία όπου
σπούδασε Δασολογία και διορίστηκε ως
ανώτερος υπάλληλος στο Υπουργείο Γεωργίας έφτασε δε στο ανώτατο αξίωμα της
υπαλληλικής ιεραρχίας του Γεν. Διευθυντή
του Υπουργείου. Διακρίνονταν για τη μεγάλη
του προσήλωση προς το
καθήκον και κατέβαλε κάθε προσπάθεια για την αναδάσωση των ελληνικών
βουνών και τοπίων. Ήταν αμείλικτος διώκτης των παραβατών των δασικών διατάξεων
και αυστηρός προς τους υφισταμένους του,
από τους οποίους αξίωνε να είναι οι κέρβεροι των δασών, όπως
ήταν ο ίδιος. Πέθανε άγαμος κι
κληροδότησε όλη του την περιουσία που αποτελούνταν από μετρητά (1.200.000) δρχ. στο Ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου των
Ιωαννίνων. Οι κληρονόμοι του όμως προσέβαλαν την ιδιόγραφη διαθήκη του σαν ατελή και συνεπώς άκυρη,
οπότε η διεύθυνση του Ορφανοτροφείου αναγκάστηκε κι έκανε συμβιβασμό μ’
αυτούς και μοιράστηκαν το ποσό στα δύο. Έγραψε δοκίμια δασοπονίας.
9. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
Καταγόταν από τη Ζίτσα .
Υπηρέτησε στην Αυλή των Ελλήνων Ηγεμόνων της Βλαχιάς με το αξίωμα του «Βεστιάρη»
, [που σημαίνει ιματιοφύλακας. (Το αξίωμα αυτό
ερχόταν έκτο στη σειρά των αξιωμάτων της Αυλής).
10.
ΚΩΝ/ΝΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
1862- 1938
Χρημάτισε
δημοδιδάσκαλος κι αργότερα ιερέας
(Οικονόμος) στη γενέτειρά του Ζίτσα. Από την εφηβική του ηλικία καταγίνονταν
στην ποίηση προς την οποία είχε έμφυτη
κλίση, και καταπληκτική ευχέρεια. Η
Ζιτσαία ποιήτρια Χρυσάνθη Ζιτσαία γράφει γι’
αυτόν στο περιοδικό «Ηπειρωτική Εστία» τεύχος Φεβρουαρίου 1965 .
«Χρέος ιερό θεωρώ έστω κι έπειτα από
τόσα χρόνια να αφιερώσω λίγα φτωχά λόγια
σαν άνθη ευλαβείας στη σεβαστή μνήμη ενός πνευματικού ανθρώπου του οποίου η ψυχή ήταν πλημμυρισμένη από θείο φως, και
που έτυχε να σταθεί ο πνευματικός οδηγός
μου στα πρώτα παιδικά μου χρόνια και στα πρώτα ποιητικά μου ψελλίσματα. Είναι ο
ιερέας και ποιητής Κωνσταντίνος Ευθυμίου
Οικονόμου από τη Ζίτσα. Λειτουργός το ίδιο στο ναό του Θεού και στο ναό της
μούσας. Πιστός εμπνευσμένος και στις δύο
λατρείες ως το τέλος του βίου του».
Δημοσίευσε πλείστα ποιήματα σε
εφημερίδες και φιλολογικά περιοδικά τα
οποία προξένησαν εντύπωση για τη
γλαφυρότητα του ύφους και τη χάρη.
11. ΧΡΥΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΜΠΟΥΤΑΤΗΣ (1778- 1884)
Γεννήθηκε στη Ζίτσα όπου έμαθε
και πρώτα γράμματα στα Σχολειά της Ζίτσας.
Σε νεαρή ηλικία ταξίδεψε στη Βλαχιά.
Εκεί ο αείμνηστος ευεργέτης Δοσίθεος Φιλίτης τον υποστήριξε για να μορφωθεί και αφού τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στα
σχολεία του Βουκουρεστίου, πήγε στο
εξωτερικό όπου με τη συνδρομή πάλι του
φωτισμένου αυτού Δεσπότη , φοίτησε σε
στρατιωτική σχολή. Τελειώνοντας γύρισε
στο Βουκουρέστι και υπηρέτησε ως
επιτελικός αξιωματικός στο επιτελείο της «Ηγεμονίας της Βλαχιάς», έφτασε δε στο
βαθμό του Σερδάρη, που σημαίνει
αρχηγός Στρατού. Ήταν, όπως διέσωσε η
παράδοση άνθρωπος αγαθού χαρακτήρα,
φιλομαθής και με ευγενικά και φιλάνθρωπα αισθήματα. Χρημάτισε εκτελεστής του κληροδοτήματος του Δοσίθεου
Φιλίτη και ήταν ένθερμος και ακούραστος
συνεχιστής του έργου του φιλόμουσου αυτού Δεσπότη. Χάρις στις πατρικές συμβουλές και προτροπές του, αρκετοί νέοι της Ζίτσας
αλλά και πολλά άλλα ελληνόπουλα σπούδασαν σε πανεπιστήμια της Ευρώπης ως
υπότροφοι του «Δοσιθείου Κληροδοτήματος» . Είχε μεγάλο κύρος στην κοινωνία του
Βουκουρεστίου η οποία έτρεφε προς αυτόν μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό. Με την
επιρροή που ασκούσε στις Ρουμανικές αρχές, αν και ήταν απόστρατος πια, κατόρθωσε
να καθυστερήσει για λίγα χρόνια την
απαλλοτρίωση των Μετοχικών κτημάτων των
Μοναστηριών του Αϊλιά της Ζίτσας και των Πατέρων , όταν ο Ρουμάνος Ηγεμόνας
Αλέξ. Κούζας προέβη (1862) στην απαλλοτρίωση
όλων των μοναστηριακών κτημάτων στη Ρουμανία. «Θα μας τα πάρουν οι
Βλάχοι, στα δόντια τα κρατώ» έλεγε στους Ζιτσιώτες του Βουκουρεστίου, όπως οι τελευταίοι διηγούταν κατά την επιστροφή τους στη Ζίτσα.
Έζησε κι αυτός , όπως ο Δοσίθεος, «Μαθουσάλεια έτη» και πέθανε στο Βουκουρέστι σε ηλικία 106
ετών.
12.
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ι. ΓΕΩΡΓΑΤΗΣ
Φαρμακοποιός στο επάγγελμα 1871- 1959. Διατηρούσε
φαρμακείο στα Ιωάννινα μέχρι του θανάτου του.
Έγραψε το 1889 όταν ακόμα ήταν μαθητής
της Ζωσιμαίας Σχολής σύντομη μονογραφία για τη γενέτειρά του Ζίτσα με
τον τίτλο «Ζίτσα η κωμόπολις της
Ηπείρου» και συντέλεσε στη διάσωση πολλών ιστορικών της τα οποία θα
σκεπάζονταν ασφαλώς με το παραπέτασμα
της λήθης.
13.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ. ΓΚΑΛΓΚΟΣ
(1862-1934)
Γεννήθηκε στη Ζίτσα κι αφού τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στα Σχολειά της Ζίτσας και των Ιωαννίνων έφυγε για την Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά. Επί τουρκοκρατίας χρημάτισε ανώτερος διοικητικός υπάλληλος στο Μπεράτι και στην Πρέβεζα. Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό εκλέχτηκε βουλευτής Ιωαννίνων σε δύο εκλογικές περιόδους με τη σημαία του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Διακρίνονταν για την αυστηρότητα του ήθους και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του.
14.
ΣΩΤΗΡΙΟΣ Γ. ΠΑΠΠΑΣ
(1888- 1964)
Περάτωσε επιτυχώς το στοιχειώδη
και το σχολειακό κύκλο στη Ζίτσα και στη συνέχεια έλαβε γυμνασιακή μόρφωση στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Δίδαξε
ως ελληνοδιδάσκαλος στις τάξεις του Ελληνικού Σχολελιου Δελβίνου, το Ελληνικό
Σχολείο Βούλτζης Ζαγορίου και το αντίστοιχο της Παραμυθιάς. Στη γενέτειρα
πρόσφερε τις υπηρεσίες του επί πολλά χρόνια ως Ελληνοδιδάσκαλος μετά την απελευθέρωση , αλλά και ως καθηγητής
επί δεκαετία στο Γυμνάσιο Αρρένων Ιωαννίνων.
Σημαντική υπήρξε και η
λογοτεχνική του συνεισφορά. Από νεαρή ηλικία στράφηκε προς την ποίηση , στην
οποία διακρίθηκε και πολλά από τα ποιήματά του δημοσιεύτηκαν σε
περιοδικά των Ιωαννίνων, ενίοτε και με το ψευδώνυμο Σπύρος Αγρότης. Άρθρα του επίσης για θέματα ευρύτερου ενδιαφέροντος
είδαν το φως στις στήλες του τοπικού τύπου. Υπήρξε μάλιστα και διευθυντής
έκδοσης στο περιοδικό Ηπειρωτική Ψυχή
για βραχύβιο χρονικό διάστημα, αποχώρησε
όμως πριν ολοκληρωθεί η έκδοση του πρώτου τόμου, άγνωστο για ποιους λόγους.
Όλοι όσοι χρημάτισαν μαθητές του έχουν τις καλύτερες απ’ αυτόν
εντυπώσεις. Διακρίνονταν για το ήθος του
και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του. Διετέλεσε πρόεδρος του «Προοδευτικού
Συλλόγου Ζίτσας που ιδρύθηκε το 1922 και σκοπός του ήταν η εν γένει αναδιοργάνωσις των κακώς εχόντων , επίσης υπήρξε και αρχηγός των προσκόπων Ζίτσας,
ιδιότητα με την οποία πρωτοστάτησε στις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του λόρδου Byron ,
που τελέστηκαν στη μονή του Προφήτη Ηλία τον Απρίλιο του 1924. Θέλοντας να εξυπηρετήσει τη γενέτειρά του Ζίτσα εκλέχτηκε Πρόεδρός της και με το αξίωμα
αυτό τον βρήκε ο θάνατος (1964)
15.
ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΤΡΙΜΜΗΣ
Φαρμακοποιός στο επάγγελμα.
Γεννήθηκε στη Ζίτσα το 1897 και σπούδασε Φαρμακευτική με υποτροφία του
κληροδοτήματος του αειμνήστου Ανασ. Φιλίτη. Διέμενε στην Αθήνα όπου διατηρούσε μετά του θείου Σάββα Τρίμμη εργοστάσιο φαρμακοποιίας. Για πολλά χρόνια
χρημάτισε διευθυντής του φαρμακευτικού
τμήματος στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού στην Αθήνα. Είναι ο ιδρυτής της Αδελφότητας Ζιτσαίων στην Αθήνα και για πολλά χρόνια
πρόεδρό της. Υπήρξε φλογερός πατριώτης , εξυπηρέτησε δε πάρα πολλούς
Ζιτσαίους που είχαν ανάγκη από νοσοκομειακή περίθαλψη . Βοήθησε στην παγιοποίηση πολλών έργων στο χωριό του τη Ζίτσα. Έγραφε τακτικά για διάφορα
θέματα σ’ εφημερίδες και περιοδικά.
16.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ Κ. ΜΠΟΤΣΙΟΣ
Δικηγόρος στο επάγγελμα. Γεννήθηκε
στη Ζίτσα το 1902 και σπούδασε νομικά με υποτροφία του κληροδοτήματος του Αν. Φιλίτη. Αφού
τελείωσε τις σπουδές του εγκαταστάθηκε στα Γιάννενα όπου και ασκούσε το δικηγορικό
του επάγγελμα. Ήταν ο διαπρεπέστερος και
κορυφαίος δικηγόρος των Ιωαννίνων και
διακρίνονταν για την ρητορική του δεινότητα και την νομομάθειά του. Από τους συναδέλφους του αποκαλούνταν «πρύτανης του δικηγορικού
σώματος» για την μεγάλη και πλατειά επιστημονική του κατάρτιση. Απολάμβανε
μεγάλης εκτίμησης από την
κοινωνία των Ιωαννίνων για το λαμπρό του
ήθος και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του. Έγραφε τακτικά σ’ εφημερίδες περισπούδαστα άρθρα. Το 1935 εξέδωκε εγχειρίδιο με τα περιουσιακά στοιχεία του κληροδοτήματος του αειμνήστου
ευεργέτου της Ζίτσας Δημ. Φιλίτη.
17.
ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΖΙΤΣΑΙΑ
περισσότερα
18.
ΔΗΜΗΡΤΙΟΣ ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ
Ι Ιατρός στο επάγγελμα. Γεννήθηκε
στο χωριό Γρανιτσοπούλα το 1864 και εγκαταστάθηκε στη Ζίτσα ως γιατρός, όπου
και παντρεύτηκε τη Βασιλική θυγατέρα
Δημ. Γάτσιου. Ύστερα πήγε στην Ξάνθη σαν
γιατρός και κατά τον πόλεμο του 1913-14 γύρισε στη Ζίτσα , όπου και απέθανε τον
Νοέμβριο του 1929.
19.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Γεννήθηκε στη Ζίτσα το 1896. Πέθανε τον Απρίλιο του
1987. Τελείωσε το Σχολαρχείο. Διακρινόταν για τη φιλομάθειά του και έτσι
διάβαζε αρχαίους και σύγχρονους
συγγραφείς. Είχε μεγάλη μνήμη, τον διέκρινε δε η άριστη γνώση της
Γραμματικής και του Συντακτικού της
αρχαίας και νεοελληνικής γλώσσας.
Χρημάτισε επανειλημμένα Πρόεδρος
της κοινότητας Ζίτσας. Όταν από τη
Ζίτσα εγκαταστάθηκε επαγγελματικά στα
Γιάννενα , άνοιξε το γνωστό τότε
λαϊκό καφενείο «Ο ΓΚΑΛΓΚΟΣ», που βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ και Ανεξαρτησίας-Μητροπόλεως.
Ήταν γιος του παπα-Κώστα
Ευθυμίου, Οικονόμου στον ιερατικό βαθμό
και γι’ αυτό έμεινε με το όνομα
παπα-Κώστας Ευθυμίου Οικονόμου. Ο Βασίλης Οικονόμου παντρεύτηκε την Αικατερίνη Λάπα,
με την οποία απέκτησε την Ευγενία.
Ο Χρήστος Δαγκλής (1916-1991)είναι γνωστός σα χαράκτης
κυρίως.Ανήκει σε παλιότερη γενιά, γεννημένος το 1916. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ, με
δασκάλους τον Παρθένη στην ζωγραφική, τον Κεφαλληνό στη χαρακτική.Στα χρόνια
της κατοχής χάραξε για την αντίσταση ένσημα, αφίσες, έντυπο υλικό. Δοκιμάστηκε
ο ίδιος στις εξορίες και στις φυλακές. Και μόλις από το 1956 αρχίζει να παίρνει
μέρος σε εκθέσεις του εξωτερικού. Το 1959 είχε την πρώτη του έκθεση με
χαρακτική, ακουαρέλες και σχέδια. Το 1967 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι..
